Quest raquent sebasa sin la cronica dil scribent Cristoffel Degonda ord la broschura da fiasta 75 onns Uniun dramatica Rabius digl onn 1986. Il pli grond meret dall’uniun dramatica Rabius duront quels 75 onns ch’ella ha prestau per nossa cultura teatrala ei il grond impuls ch’ella ha survegniu dapi igl onn da fundaziun 1911 en nossa Surselva. Cheutras ha ella gidau ad enfirmir nies lungatg romontsch ch’era da lezzas uras en pulita digren. Per il far bein teater dependa ei en emprema lingia d’in bien regissur e quei ha l’uniun dramatica adina giu.

Nus seregurdein dils regissurs dapi la fundaziun: Naven digl onn da fundaziun 1911 entochen 1927 ei Tumaisch Aluis Baselgia, hotelier dil hotel Greina staus. Cun sia scolaziun academica era el predestinus per quella funcziun. Sut sia reschia ein 14 tocs da teater vegni menai si. El era in fetg stregn regissur e scheva ira atras nuot. Cheutras ha el baghegiau si il renum dall’uniun cun ses renomai giugadurs. El ei morts ils 21 da settember 1941.

La perioda da teater dis onns 1930 entochen 1949 ha igl impressari Aluis Beer funcziunau sco regissur. Sco renomau giugadur da pli baul ha Aluis Beer menau vinavon l’uniun cun maun franc. Sia reschia ha purtau grond success all’uniun dramatica. Sut sia bitgetta ein 18 producziuns idas sur la tribuna. Ina enorma lavur ed engaschi duront quels 20 onns. El ei morts ils 27 da fevrer 1950.

Naven da 1950 entochen 1969, suenter la prematura mort d’Aluis Beer igl onn 1950 ha Andreas Baselgia, fegl digl 1. regissur Tumaisch Aluis Baselgia, surpriu il pensum da regissur. Sco valent giugadur dils onns vargai, adina en rollas principalas, haveva Andreas confirmau siu dun dramatic. Sut sia reschia ha el presentau 17 producziuns. Andreas Baselgia ei morts ils 29 da settember 1971. Sia prematura mort ei stau per l’uniun dramatica ina gronda e dolorusa sperdita.

Naven da 1971 ei Emil Beer, il fegl digl impressari Aluis Beer, staus regissur. Ei ha denton dau ina pausa da producziun da 10 onns. E lu puspei naven digl onn 1981 ha il teater entschiet e vegnius menaus si ella halla dalla scola nova a Catat. Emil ei staus in versau giugadur e quei havevan las periodas da teater mussau si, ha el da quei temps presentau adina rollas fetg grevas e defficilas. Artau ha el il dun da siu bab Aluis Beer. Naven digl onn 1984 elegia l’uniun Gion Lutz sco conregissur e naven da 1985 brattan Emil e Gion las rollas ed el figurescha sco regissur. Emil Beer segida aunc sco conregissur entochen 1986. Gion ha adina mussau bia plascher ed engaschi per il teater ed aschia ein las premissas dadas che la reschia dall’uniun dramatica Rabius ei francada per igl avegnir. Las 5 producziuns dramaticas duront quels onns han raccoltau cumplein success e dau als 2 regissurs la bein meritada satisfacziun.

Ils 11-12-1910 ei vegniu fatg denter signur Sebastian Caduff e l’uniun dramatica Rabius la suandonta convenziun: Hotelier Sebastian Caduff s’oblighescha da baghegiar sin il plaz da sia existenta remisa sper il hotel Greina in local da far teater. Ei dueigi vegnir installau la glisch electrica ed ina pegna per il scaldament. Quei local dueigi survir da far teater ed era allas ulteriuras uniuns dil vitg. La tribuna e las duas stanzas dasperas stattan adina a disposiziun per l’uniun drmatica. Per l’erecziun dalla sala s’obligescha l’uniun dramatica da pagar la summa da 2'000 francs. Tal baghetg vegn surschaus senza cundiziuns e grevezias. Igl onn 1916 cumpra la braueria da Cuera il hotel Greina e la sala da teater sut las medemas cundiziuns sco fatg giu igl onn 1910. Igl onn 1919 cumpra Tumaisch Aluis Baselgia il hotel Greina e la sala da teater sut las medemas cundiziuns che han cuzzau entochen il barschament dils 23-12-1952.

S’igl unviern 1953 era previu il drama «Il perschunier da Rocca Valla». Las rollas eran gia repartidas e las emprovas per il drama en moviment. Entras il barschament dalla sala da teater, ils 23 da december 1952 ha quei drama stuiu vegnir sistius. Gia ils 12 d’avrel 1953 ei vegniu fundau ina nova uniun dramatica. Dalla vegl’uniun dramatica eran aunc siat commembers restai fideivels ed ord quels ei vegniu tschercau treis dels per la nova suprastonza, la quala ei seconstituida sesezza e creau novs statuts. Mo entochen igl onn 1970 ein aunc 20 commembers entrai e l’existenza dall’uniun ei stada francada. Ils frars Baselgia dil hotel Greina han ils onns 1953/54 baghegiau ina nova sala da teater cun ina gronda tribuna e tut quei ch’ei duvrava. Naven digl onn 1955 han ins lu puspei entschiet a far teater. 15 producziuns da teater han giu liug ella sala nova.

Ina nova epoca dall’uniun dramatica Rabius pren si’entschatta. Suenter igl onn 1969 eis ei stau ina perioda da paus e ruaus per l’uniun dramatica che ha cuzzau 12 onns senza producziuns. Ina nova generaziun da giugaduras e da giugadurs entran ell’uniun dramatica naven digl onn 1980. Ussa san ins puspei vinavon far teater, mo quella epoca cuozza mo 12 onns. Il temps semida e suenter pli che 80 onns Uniun dramatica Rabius vegn decidiu da schelentar en l’uniun.

LM52